Woning Vignette, Karbon’ architecture et urbanisme

In 2018 leverde het Brusselse bureau Karbon een eengezinswoning op die hoge ogen gooit door de combinatie van bio-based, lokale en hergebruikte materialen. Projecten als deze, die verschillende circulaire strategieën naast elkaar implementeren, illustreren mooi de sterktes en beperkingen van deze strategieën ten opzichte van elkaar. De logica van elke strategie vindt er een match met de specifieke omstandigheden van het project. Woning Vignette werd erkend als voorbeeldproject door Be Exemplary (Urban.Brussels) en de Gids Duurzame Gebouwen (Leefmilieu Brussel). 
 

Het project

Woning Vignette bestaat uit twee volumes met elkaar verbonden rond een centrale patio. Het hoofdvolume, langs de straatzijde, herbergt de ingang, een werkplaats en de slaapkamers. De woonkamer en keuken werden ondergebracht in een afzonderlijk volume aan de tuinzijde.

Voor de draagstructuur kozen de architecten een houtskelet dat aan de voor- en achtergevel gevuld werd met strobalen als isolatiemateriaal. Hoewel stro sinds mensenheugenis als bouwmateriaal gebruikt wordt—denk aan het gebruik van stroleem in vakwerkbouw—is de combinatie van strobalen en houtskelet een relatief moderne bouwtechniek die pas mogelijk gemaakt werd door de mechanische balenpers. De eerste woningen in strobalen werden in de tweede helft van de 19de eeuw opgetrokken in de Verenigde Staten, waar de industrialisatie van de landbouw al vroeg een hoge vlucht nam.  

In Frankrijk zal ingenieur Émile Feuillette als eerste experimenteren met de combinatie van houtskelet en strobalen, dat toelaat meerdere bouwlagen hoog te bouwen. Feuillette wilde met het bouwsysteem een antwoord bieden op de woningnood na WO I; het vereist immers weinig gespecialiseerde arbeidskrachten en steunt op op goedkope, in overvloed beschikbare materialen. In 1920 werd in Montargis de eerste modelwoning opgetrokken—die er nog steeds staat—maar het bouwsysteem is destijds niet op grote schaal toegepast.

Vandaag vinden strobalen constructies opnieuw ingang vanwege hun beperkte ecologische impact. Net als andere bio-based materialen die in de woning Vignette werden toegepast, zoals de houten draagconstructie, de leempleister en de kalkhennepblokken voor de binnenmuren, zijn ze hernieuwbaar, biologisch afbreekbaar, en vaak lokaal voorhanden. Doordat organisch materiaal CO2 opneemt uit de atmosfeer om te groeien, fungeren bio-based materialen als ‘koolstofreservoirs’—hun uitstoot is als het ware negatief. Bovendien zijn bio-based materialen van nature uit vochtregulerend, waardoor ze ook amper aangevuld moeten worden met dampschermen en mechanische ventilatie om een gezond binnenklimaat te garanderen.

Door hun unieke kwaliteiten is de keuze voor bio-based materialen een perfect aanvullende strategie op hergebruik. Hoewel het houtskelet en de strobalen hun eigen beperkingen opleggen—de vaste afmetingen van een strobaal, bijvoorbeeld—beschikt de ontwerper over meer vrijheid voor maatwerk dan wanneer die afhankelijk zou zijn van gerecupereerde structurele elementen met gegeven afmetingen. Ook is het aanbod aan bio-based isolatiematerialen vandaag al zeer ruim, terwijl het op de hergebruikmarkt (nog) geen vaste waarde is.

Verder maakte Karbon gebruik van een aantal materialen die zeer courant zijn op de hergebruikmarkt, zoals de baksteen van de voorgevel, de tegels in de badkamer, de sanitaire toestellen en de terrasvloer in blauwe hardsteen. Stuk voor stuk extreem duurzame materialen die met relatief kleine inspanningen gemakkelijk een tweede of derde leven aankunnen. De bakstenen, tegels en stenen zijn een goede staalkaart voor het type hergebruikhandelaar dat vaak al verschillende generaties in het vak zit, en even toegankelijk is als handelaars in vergelijkbare nieuwe materialen. De materiaalstromen zijn stabiel. 

De eengezinswoning heeft als stedenbouwkundige bouwsteen een grote stempel gedrukt op de materiaalstromen in België. Door een combinatie van privaat eigenaarschap, kleine schaal en lakse ruimtelijke ordening, evolueerde de eengezinswoning vooral na WOII tot een object dat uitdrukking moest geven aan individuele smaak, mogelijk gemaakt door een enorme toename in diverse bouwmaterialen. Een historische evolutie die grote uitdagingen vormt voor een efficiënte circulatie. Woning Vignette demonstreert het potentieel dat de eengezinswoning in een circulaire context kan vervullen. De schaal is tegelijk overzichtelijk én representatief. Eengezinswoningen zijn klein genoeg voor specifieke, onconventionele keuzes los van de industriële materiaalstromen. Tegelijk representeren ze een groot deel van het gebouwenpark in België. Ze zijn daardoor een uitstekende proeftuin voor experimenten in bouwsystemen en materiaalgebruik. Navolging gegarandeerd.

Hergebruikte materialen

- Baksteen: Grote Boomse Steen, afkomstig van bij Franck (205 x 55 x 100 mm). 3000 stuks voor 36m² gevel
- Muurtegels afkomstig uit het Solvay gebouw. 21m² geleverd door Rotor DC.
- Terracotta vloertegels. 13,5m² geleverd door Rotor DC.
- Dallen uit blauwe hardsteen als terras- en vloerbekleding. 40m² gevonden op tweedehands.be.
- Lavabo's geleverd door Rotor DC.

Verder lezen

Het project op de website van Karbon:
http://karbon.be/fr/projets/habitat_individuel/maison_a_auderghem/

Meer over de circulaire bouwtechnieken:
https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/bouw-eengezinswoning-strobalen-project-kleine-wijngaardstraat/materialen
http://beexemplary.brussels/vignette-2/?lang=nl

Meer over Maison Feuillette:
https://topophile.net/faire/maison-feuillette-100-ans-et-pas-un-brin-blanc/
https://topophile.net/savoir/la-maison-en-paille-un-monument-historique-face-au-rechauffement-climatique/

Credits