Hergebruik in de glazen stad

In het Westland, gelegen ten oosten van Nederland tussen Delft, Den Haag en Rotterdam, floreert een rijk ecosysteem aan hergebruikhandelaars. Deze streek, ook wel gekend als de 'Tuin van Nederland', vervult een cruciale rol in de agrarische sector van het land. Sinds het begin van de 19e eeuw bood de kleigrond en het milde klimaat, de ideale voedingsbodem voor de teelt van aardappelen en allerhande druivensoorten. Vandaag hebben aardappelen en druiven plaatsgemaakt voor intensieve glastuinbouw, gericht op snijbloemen, sierplanten, fruit en diverse groenten, en vormen ze vandaag een essentieel onderdeel van de Nederlandse exporteconomie. 

Met zijn 2.300 hectare aan serre-oppervlakte is het Westland 's werelds grootste aaneengesloten gebied aan serres. Het spreekt voor zich dat deze gigantische serre-oppervlakte, ook wel eens 'de glazen stad' genoemd, op het gedijen van de markt zich uitbreidt en vernieuwt. Dankzij een uitgebreid netwerk aan hergebruik handelaars in serre-onderdelen, vormt het Westland hier de ideale casestudy van een circulaire economie op lokale schaal, waarbij hergebruik niet zozeer ontstaat uit ecologische of culturele motieven, maar in eerste plaats vanuit een zekere pragmatiek, geleid door logistieke en financiële overwegingen. 

De densiteit aan hergebruikhandelaren in het Westland kan als uitzonderlijk hoog beschouwd worden. Op de kaart van Opalis zien we dat de de helft van alle geïdentificeerde serrehandelaren zich bevinden in deze regio van amper 80 km² (vier gelijkaardige handelaars bevinden zich binnen de grenzen van het Westland, en twee bevinden zich net op de rand). Verder is de lijst aan handelaren op Opalis niet exhaustief - verschillende handelaren blijven ongeïdentificeerd, andere worden liever niet opgenomen op de website, etc. - en zal het aantal in realiteit vermoedelijk nog hoger liggen. 

Door de modulariteit van serresystemen kunnen de structuren gemakkelijk tot op de schroef gedemonteerd en later weer heropgebouwd worden. Het merendeel van de geïdentificeerde bedrijven neemt vaak het volledige traject van demontage tot heropbouw voor hun rekening. In de meeste gevallen wordt een handelaar gecontacteerd door de eigenaar bij afbraak van een serre, waarbij vervolgens het bedrijf komt ter plaatse komt, de structuur demonteert en ze transporteert ze naar hun opslagterrein. Op het terrein worden de onderdelen gesorteerd naar kwaliteit en functie, geïnventariseerd en opgeslagen in hun loods, waar alle onderdelen worden gestockeerd als bouwstenen van een gigantische K'nex-bouwset. 

Deze werkwijze, waarbij een serre wordt herleid tot haar elementaire subsystemen, staat de kassensloop-en verkoper toe om verschillende serres samen te voegen en nieuwe - kleiner, groter, hoger, etc. - serrevolumes te bouwen . Met de expertise die sommige bedrijven over 30 jaar opbouwden, slagen sommige handelaren erin om verschillende serre-modellen met elkaar te combineren. Door kolommen te verzagen, opnieuw te lakken en in sommige gevallen te lassen, worden de individuele component als kleine puzzelstukken weer klaargemaakt voor nieuwe integratie als serre-onderdeel. Eens goedgekeurd, worden deze ingezet als reparatie-onderdelen voor bestaande serres of ingezet in een volledig nieuwe serre in een binnen-en buitenland.

De uitdagingen en moeilijkheden

Ondanks de vergaande modulariteit van de serrebouw, is ook deze sector niet volledig circulair, en wordt systematisch een aandeel van de onderdelen als afval beschouwd en via recyclagekanalen verwerkt . Zo worden serreglas en spanten vandaag door hergerbuikbedrijven vaak als obsoleet beschouwd. Niet omdat ze voorbij hun levenscyclus zijn of omdat de verwerking ervan te duur is, maar wel vanwege strengere wettelijke voorschriften. Doordat de regio de afgelopen jaren steeds meer geteisterd werd door hevige hagelbuien - ook in het Westland laat de klimaatcrisis zich voelen - werden nieuwe sterkteklassen voorgeschreven voor het serreglas en de dragende spanten. Niet enkel leveren deze nieuwe weerextremen de hergebruikhandelaar meer werk voor reparaties op maar ook zouden bijkomende veiligheidsvoorschriften ervoor zorgen dat serreglas en spanten van een 'oudere generatie' niet meer legaal toegepast kunnen worden bij nieuwe serres in Nederland. Aangezien ze niet meer toepasbaar zijn in de Nederlandse professionele serrebouw, worden de onderdelen vaak ingezet als hobbyistenserre, geëxporteerd naar het buitenland of afgeschreven als ijzerschroot.

Aangezien de wetgeving hergebruik in eigen land progressief bemoeilijkt, circuleren verschillende serreonderdelen steeds meer buiten de Nederlandse grenzen. Voor sommige bedrijven schuilt zelfs het leeuwendeel van hun omzet vandaag in de export naar het buitenland en bij uitstek in Oost-Europa. Maar ook deze afzetmarkt is minder robuust dan voorheen. Verschillende bedrijven getuigen van een merkbaar afgezwakte export richting Polen, Tsjechië en andere Oost-Europese landen met een tuinbouweconomie. De geinterviewde handelaren vinden de verklaring van deze getemperde vraag in Europese subsidiëringsfondsen (waarvan de auteurs zelf geen bronnen konden traceren), en de specifieke regelgevingen m.b.t. technische voorschriften van serres, die ook de aankoop van een nieuwe serres zou bevoordelen. Verschillende bedrijven zoeken vandaag afzetmarkten buiten Europa (o.a. Iran en Zuid-Afrika) waar hun goedkopere serre-onderdelen - vaak 60% in vergelijking met een nieuwe serre - even gegeerd blijken, en ook de wettelijk afgeschreven elementen weer een toepassing vinden.

De circulaire economie van het Westland als inspirator

De serrehandel in het Westland toont hoe verweven de sector is met andere (schijnbaar losstaande) maatschappelijke nevenfactoren. Zelfs de meest geoefende sciencefiction auteur had nooit kunnen voorspellen dat klimaatverandering zou leiden tot de circulatie van afgedankte serre-onderdelen circuleren van Nederland naar Iran. Daarnaast vormt ze ook een kernschetsend toonbeeld hoe beleid en regelgeving een circulaire economie kunnen scheppen of net bemoeilijken. Ondanks de moeilijkheden waarmee de sector kampt, blijft het Westland een inspirerend voorbeeld hoe de logistiek van een efficiënte hergebruikeconomie eruit kan zien.